Teletexting and thriving
Ik ben nog steeds een groot fan van Teletekst. Ik heb de app vooraan op mijn smartphone. Ik zie het als een jaren '70 Twitter (maar dan betrouwbaar!), het MS-DOS van de nieuwsvoorziening, en wel hierom: Ik heb het ontdekt op de TV in de jaren '90. De NPO bestond nog niet, maar de NOS verzorgde de dienst voor allen 'omroepen' zoals Veronica, Tros, NCRV, Vara etc. Computers waren niet algemeen, internet bestond nog niet, de radio, krant en het journaal beheersten de informatie voorziening. Teletekst was interessant, omdat het kort en bondig was vanwege de beperkte beeldruimte. Dit is nog steeds het geval. Als ik wil weten of iets écht is gebeurd, check ik eerst Teletekst. De teksten zijn afgewogen, in max 3 alinea's, gewoon, de boodschap.
De app wordt gemiddeld 619 duizend keer per dag gebruikt, met een flinke uitschieter op 9 november 2016: de dag dat Trump de Amerikaanse presidentsverkiezing won. Toen raadpleegden twee miljoen mensen de teletekstpagina's op hun telefoon of tablet. De bezoekcijfers op het televisietoestel worden niet geregistreerd.
In mijn jeugd was Teletekst spannender dan tegenwoordig. We wisten niet precies hoe het werkte, anders dan dat het in het beeldsignaal zat versleuteld. Het teletekstsignaal wordt meegestuurd in de beeldlijnen die buiten het normale beeld vallen. Dit signaal wordt door een decoder uit het ontvangstsignaal gefilterd, waarna je de gewenste informatie met de afstandsbediening kan opzoeken. Dit kon met 3 cijferige codes. De bekendste is de openingspagina; 100. 101 is nieuws, 102 binnenlands nieuws en 103 buitenlands nieuws. De originele specificatie bepaalde dat een pagina geïdentificeerd werd met een ééncijferig magazinenummer (1-8) en een tweecijferig paginanummer (00-99). Het nummer van een teletekstpagina begint dus nooit met 0 of 9. Er zijn dan ook maar drie bits beschikbaar voor het eerste cijfer van het paginanummer, dus acht mogelijkheden.
Op pagina 101 worden negen berichten aangekondigd in koppen van maximaal 38 karakters, inclusief een spatie en een paginaverwijzing van drie cijfers. En de nieuws- en sportberichten bestaan uit drie alinea's die bij voorkeur netjes uitlijnen. Want dat vinden bepaalde teleteksters nogal belangrijk, dat de regels mooi vollopen. En natuurlijk dat het vlot, neutraal en begrijpelijk is opgeschreven. Want werken voor teletekst is niet zomaar een beetje ANP-berichten knippen en plakken en er een kop boven hengsten, zeggen ze bij de NOS. 'Je moet echt bewijzen dat je het kan', zegt Sabine de Haan (55). De mooiste kop die ze ooit op teletekst zette: 'Komende nachten vallende sterren'. Een demonstrant heet dus bij haar een betoger, want dat scheelt weer vier letters. En door te koppen met 'pleidooi voor...' omzeilt ze de initiatiefnemer van het betoog. Is weer een of twee woorden minder. Ook samentrekkingen als 'Mablegate' en 'balkonjochie' juicht ze toe.
Vroeger moest je ook lang wachten tot de gewenste pagina verscheen, omdat deze dus versnippert in het signaal zat. Er was geen pauze knop. Sommige pagina's, zoals die van Schiphol, met aankomsten (756!) hadden tot wel 11 subpagina's. Zat je voor je gevoel uren te wachten tot je kon zien dat de vlucht geland, dan wel vertraagd was. Dat gaat met de webapp sneller.
In mijn jeugd waren er spannende rubrieken voor pubers als "Mària weet raad"(371!) van Seksuologe Mària Schopman (overleden 7/6/2018). De "Telebende" pagina's tussen 430 en 435 met rubrieken als de "Mop du Jour" en "Achterklap". Een soort internet forum achtig iets avant la lettre. De "Opmerkelijk" op 401 wordt gemist hoor. "Ergernissen" (316) en "Erg"(318). Wat er op TV was via 201, 202 en later 203. Voor de dag erop? 221, 222 en 223! Aankomende vluchten op Schiphol? 756! De stand van de Eredivisie? 819! Op pagina 888 vind je nog áltijd ondertiteling op de publieke zenders. Zoals het ooit begon.
Teletekst is namelijk ontwikkeld voor het ondertitelen van televisieprogramma's voor doven en slechthorenden. De BBC heeft dit in twee jaar na de aankondiging weten te ontwikkelen uit een Amerikaans initiatief. In 1972 waren de eerste proefuitzendingen met ondertiteling een feit (1973-1974). Dit teletekstsysteem bleek ook geschikt voor andere doeleinden, zodat ook goed horenden er profijt van hebben. In Nederland kwam het in de jaren '80. Want we konden geen BBC kijken hier, dat duurde dus járen. Het werd geopend door schaakkampioen Max Euwe op een computertentoonstelling in de aula van de Vrije Universiteit.
Max Euwe was tevens hoogleraar informatica, en daarvan werd Teletekst gezien als de eerste praktische implementatie. De schaakgrootmeester speelt vervolgens een schaakpartij met Wim Stokla, die een belangrijke rol speelde bij het opzetten van NOS Teletekst. De schaakpartij die beide heren spelen is vervolgens live te volgen op Teletekst. In Nederland waren maar duizend televisies geschikt om teletekst te ontvangen, allemaal toestellen van de duurste soort (3000 gulden). Vrijwel niemand die dat trouwens doorhad, op 1 april 1980 om 10 uur 's ochtends. Na 1 uur werd het signaal weer weggehaald, er was namelijk overdag geen televisie.
Teletekst begon in 1980 nog met vijftig pagina's. In potentie zijn er bijna negenhonderd beschikbaar, want een teletekstpagina kan nooit met 0 of 9 beginnen. Toch zijn nooit alle pagina's tegelijk in gebruik. Om orde te scheppen, gaan inactieve pagina's op slot. Ook mag een nieuwsbericht hooguit 24 uur op teletekst blijven staan. Op die manier wordt ook het systeem ontzien waarop de dienst draait, Cyclone geheten. Dat werkt separaat van de andere programma's die door de redactie in gebruik zijn, waardoor een storing op teletekst de nieuwsvoorziening nooit in gevaar kan brengen. In de eerste 10 jaar was Teletekst van 9 tot 23:30 in de lucht.
De Teletekst estethiek is al 40 jaar onverandert. De kleuren zwart, rood, geel, groen en blauw domineren. Onderzoek wees uit; gele of cyaankleurige tekst (nieuws pagina) is het best leesbaar. De koppen in HOOFDLETTERS BETEKEND DAT HET BELANGRIJK NIEUWS IS. Elke moderne afstandsbediening ondersteunt het nog. Met een apart Teletekst knop, en soms zelfs 4 knoppen met de kleuren rood, groen, geel en blauw om makkelijk naar het 'magazine' te bladeren over nieuws, sport, weer, verkeer (NS op 751, ANWB op 730) Schiphol, financieel. Met Kerst altijd een mooie kerst tekening op de nieuws pagina.
Teletekst is cult. Het werkt na al die jaren nog altijd. Wel is er flink gesnoeid in het aanbod van de servicepagina's. In de jaren tachtig en negentig stuurden honderd externe leveranciers hun bijdragen in. Er was een agenda met evenementen voor homo's en lesbiënnes, de duivenmelkers konden terecht op teletekst en de hitlijsten stonden er in hun geheel afgedrukt. De pagina met de sneeuwhoogten in de wintersportgebieden.
Kort geleden kwam het nieuwsbericht dat het systeem achter Teletekst is vernieuwd. Het 40(!) jaar oude Cyclone systeem is vervangen door een modern system, dat nog járen meekan.
Reacties
Een reactie posten